czwartek, 23 czerwca 2011

Pisownia i wymowa

Szwajcarski jest językiem wyłącznie mówionym. Jeśli ktoś pisze w tym języku (np. nieformalnego maila, smsa, ogłoszenie w "20 Minuten"), to zapisuje "tak, jak słyszy". Nie ma żadnej ustalonej pisowni, żadnej ortografii. We wszelkich bardziej oficjalnych sytuacjach używa się standardowego niemieckiego z dobrodziejstwem inwentarza.

Najłatwiej sobie to wyobrazić porównując dialekt z Zurychu do gwary góralskiej z Zakopanego. Urzędowy język w szkole i w gazetach, gwara na codzień.

Tworząc kurs szwajcarskiego autor musi zdecydować, w jaki sposób chce pisać w tym języku, a ustalona przez niego pisownia będzie jednocześnie zapisem wymowy. A ja, przygotowując kurs dla Polaków, mam dwie możliwości:
  • Używać zapisu zbliżonego do niemieckiego. Zalety - bardziej zbliżony do tego, z czym można by się zetknąć na co dzień: Wie häisisch? Ich schaffe z Züri.
  • Używać zapisu zbliżonego do polskiego, a "niemieckich literek" tylko tam, gdzie nie ma poskich odpowiedników. Zalety - łatwiejszy do przeczytania: Wie häjsisz? Ich szaffe c Cüri.

A Ty? Co byś wolisz? Która opcja bardziej Ci się podoba? Jeszcze nie jest za późno, by zmienić konwencję! Daj znać, co myślisz! Weź udział w ankiecie na blogu!

piątek, 10 czerwca 2011

Mieszkam już 17 lat w Szwajcarii

Gryzonia
Kilka nowych słówek na początek:

am Friitig - w piątek
öie, öies, öii - wasz, wasze, wasza
chauffe - kupować
läbe - żyć
d Ziitig - gazeta
scho - już
i de Schwiiz - w Szwajcarii
sit ... Jaar - od ... lat

A teraz przykłady użycia tych słówek w zdaniach:

Isch das öie Schofföör? Czy to jest wasz szofer?
Wie lange läbt Si i de Schwiiz? Jak długo mieszka pan w Szwajcarii?
Ich läbe scho sibezg Jaare i de Schwiiz. Mieszkam w Szwajcarii od 17 lat.
Am Friitig gaa ich go Schii faare. W piątek jadę na narty.
Ich chauffe di nöi Ziitung. Kupuję tę nową gazetę.
Läbsch du i de Schwiiz? Mieszkasz w Szwajcarii?
Jaa, sit sibe-ne-vierzg Jaar z Züri. Tak, od 47 lat w Zurychu.
Ich gsee öies Buech. Widzę waszą książkę.
Du chauffsch s alti Huus. Kupujesz ten stary dom.
Öii Leereri isch guet. Wasza nauczycielka jest dobra.
Wonsch du z Basel? Mieszkasz w Bazylei?
Näi, sit drüü Jaar z Züri. Nie, od 3 lat w Zurychu.
Am Friitag chauffed mir öies Auto. W piątek kupujemy wasz samochód.

Uwagi: Dzięki słówkom poznanym w tej lekcji możemy zrobić małe zestawienie:

Znamy już wszystkie dni tygodnia:
  • Me'e'ntig - poniedziałek
  • Ziischtig - wtorek
  • Mitwuch  - środa
  • Dunschtig - czwartek
  • Friitig - piątek
  • Samschtig - sobota
  • Suntig - niedziela
  • (Wuchenände) - weekend

Poznaliśmy też wszystkie zaimki dzierżawcze (w Nominativ i Akkusativ, liczba pojedyncza):
ja: mój, moja, mojemin Maamini Fraumis Chind
ty: twój, twoja, twojedin Maadini Fraudis Chind
on: jegosin Maasini Frausis Chind
ona: jejire Maairi Frauires Chind
ono: jegosini Maasini Frausis Chind
my: nasz, nasza, naszeöise Maaöisi Frauöises Chind
wy: wasz, wasza, waszeöie Maaöii Frauöies Chind
oni: ichire Maairi Frauires Chinf

Nadszedł czas, by przećwiczyć w praktyce zdobyte umiejętności:

W poniedziałek idę za zakupy.
Wasz dom jest piękny.
Mieszkam już w Szwajcarii 33 lata.
Moja nauczycielka w środy gotuje.
On kupuje tę interesującą książkę.
Jak długo już mieszkasz w Szwajcarii?
W piątek jadę szybkim pociągiem do pracy.
Stara gazeta jest nudna.
Widzę wasze mieszkanie.
(c.d.n)


 Lekcja 3.5

czwartek, 9 czerwca 2011

Piękna kobieta jeździ na nartach

Davos
Jak zwykle zaczynamy od nowych słówek:

Schii faare - jeździć na nartach
schwüme - pływać
mache - robić
schnäll - szybki
intressant - ciekawy
nöi - nowy
alt - stary
am Dunschtig - w czwartek
d Pfingschte - Zielone Świątki

A teraz zdania wraz z tłumaczeniem:

De alti Maa gaat go Schii faare. Stary mężczyzna jedzie na narty.
Di schööni Frau schwümt. Ta piękna kobieta pływa.
S chlii Chind  faart Welo. To małe dzieckojeździ na rowerze.
Ich gsee s nöi Auto. Widzę ten nowy samochód.
Was machsch am Pfingschtsuntig? Co robisz w niedzielę Zielonych Świątek?
Am Pfingschtme'e'ntig gaa ich go Schii faare. W poniedziałek Zielonych Świątek jadę jeździć na nartach.
Ich gaa mit em schnälle Zuug go schaffe. Jeżdżę do pracy szybkim pociągiem.
Mir woned a de nöie Straass. Mieszkamy na nowej ulicy.
Am Dunschtig gönd ir go Welo faare. W czwartek idziecie na rower.
S alti Buech isch intressant. Ta stara książka jest interesująca.

Uwagi:
  • Jeśli przymiotnik stoi przed rzeczownikiem z rodzajnikiem określonym to zmienia mu się końcówka:
    • W mianowniku i bierniku, niezależnie od rodzaju, przymiotnik dostaje końcówkę -i*: s schööni Mäitli, de alti Maa.
    • W celowniku, niezależnie od rodzaju, przymiotnik dostaje końcówkę -e a de schööne Straass, mit em schnälle Auto.
    • Rodzajnik d zmienia się w di przed przymiotnikiem: di alti Frau.

* Niektórzy też nie dodają żadnej końcówki, ale my w kursie konsekwentnie będziemy używać odmiany z -i.

Teraz czas na przećwiczenie zdobytych umiejętności:


Ta piękna kobieta widzi małe dziecko. D Frau gseet s chlii Chind.
Stary mężczyzna szuka tego nowego domu. De alti Maa sueched s nöi Huus.

W czwartki pływasz. Am Dunschtig schwümsch du.
Co robią państwo w niedzielę Zielonych Świątek? Was mached si am Pfingschtsunting?
Szukamy tej interesującej książki. Mir sueched s intresanti Buech.
Widzisz ten nowy dom, prawda? Gseesch du s nöi Huus, gäll.
Ta mała dziewczynka jest naprawdę piękna. S chlii Mäitli isch würkli schöön.
Wy jeździcie do pracy szybkim samochodem. Ir gönd mit em schnäle Auto go schaffe.
W poniedziałek Zielonych Świątek będę gotować. Am Pfingschtme'e'ntig chuche ich.
Nasze mieszkanie jest nowe. Öisi Wonig isch nöi.
Lekcja 3.4

środa, 8 czerwca 2011

Nasz samochód jest duży

Wystawa starych samochodów, Bazylea, 2009
Jak zwykle zaczynamy od nowych słówek:

groos - duży
chlii - mały
langwiilig - nudny
öise, öisi, öises - nasz, nasza, nasze
am Mittwuch - w środę
am Suntig  - w niedzielę
d Wonig - mieszkanie
schöön - piękny
würkli - naprawdę

A teraz te same słówka w przykładach:

Öises Auto isch groos. Nasze auto jest duże.
Mini Frau isch würkli schöön. Moja żona jest naprawdę piękna.
Am Mittwuch gaat d Sekrete'e'rin [tSekrete'e'rin] go poschte. W środy sekretarka chodzi na zakupy.
D Leereri suechet s Buech. Nauczycielka szuka książki.
S Buech isch langwiilig. Książka jest nudna.
Isch dini Wonig chlii? Czy twoje mieszkanie jest małe?
Ich gaa go wandere am Suntig. Idę na wycieczkę w niedzielę.
De Bueb isch chlii. Chłopiec jest mały.
Öisi Adrässe isch Bahnhofstraass 84 (vier-ed-achzg). Nasz adres to Bahnhofstrasse 84.
D Geertneri [gGeertneri] gseet s Mäitli. Ogrodniczka widzi tę dziewczynkę.
S Welo isch würkli guet. Ten rower jest naprawdę dobry.
Öise Schofföör tschuutet au. Nasz kierowca też gra w piłkę.


Wszystko jasne? Możemy więc od razu przejść do ćwiczeń. Pamiętajmy, że odpowiedzi są pisane białą czcionką, pokazują się po zaznaczeniu:


Moje mieszkanie jest naprawdę duże i piękne. Mini Wonig isch würkli groos und schöön.
Jestem z zawodu ogrodniczką. Ich bi Geertneri vo Pruef.
Mieszkamy w Zurychu, nasz adres to Rennweg 25. Mir woned z Züri, öisi Adrässe isch Rennwääg föif-e-zwänzg.
Twoja książka jest nudna. Dis Buech isch würkli langwiilig.
W niedzielę idziemy grać w piłkę. Am Suntig gönd mir go tschuute.
Idziesz do pracy we wtorek czy w środę? Du gassch go schaffe am Ziischtig oder am Mittwuch?
Nasz dom jest mały. Öises Huus isch chlii.
Mój mąż jest też nudny. Min Maa isch au langwiilig.

wtorek, 7 czerwca 2011

Moje dziecko jest chore

Braunwald
Na początek parę nowych słówek:

am Ziischtig - we wtorek
am Samschtig - w sobotę
chrank - chory
schlächt - zły, niedobry
sälte - rzadko
de Maaler - malarz
de Kunschtmaaler - artysta malarz
d Kunschtmaaleri [gKunschtmaaleri] - malarka

A teraz poznane słowa w zdaniach:

De Maaler gaat am Ziischtig go schaffe. Malarz będzie pracować we wtorek.
De Kunchtmaaler isch schlächt. Ten malarz jest zły.
Mis Chind isch chrank. Moje dziecko jest chore.
Am Samschtig gönd mir go wandere. W sobotę idziemy na wycieczkę.
Ir choched sälte. Wy rzadko gotujecie.
Dini Frau isch Kunschtmaaleri vo Pruef. Twoja żona jest z zawodu malarką.

Uwagi:
  • Jeśli przymiotnik występuje samodzielnie (np. po  jest), to się nie odmienia, tylko zawsze jest w formie podstawowej.
  • Zwykle aby z nazwy zawodu dla mężczyzny utworzyć jej kobiecy odpowiednik, dodaje się na końcu -i. Niektórzy stosują końcówkę -in. W większości przypadków obie są dobre, ale my będziemy konsekwentnie stosować tę pierwszą wersję.
  • Jeśli rzeczownik zaczyna się na K, to stojący przed nim rodzajnik d zmienia się w g i zlewa w jedno z rzeczownikiem - tego g praktycznie nie czytamy.
A teraz ćwiczenia pozwalające utrwalić zdobyte umiejętności:

Malarka jest dobra. D Kunschtmaaleri [gKunschtmaleri] isch guet.
W sobotę żegluję.  Am Samschtig sägle ich.
Nauczyciel jest chory. De Leerer isch chrank.
W poniedziałek i we wtorek idę do pracy. Am Me'e'ntig und am Ziischtig gaa ich go schaffe.
Jego książka jest zła. Sis Buech isch schlächt.
Malarz rzadko biega. De Maaler tschoget sälte. / De Maaler gaat sälte go tschoge.
Lekcja 3.2

poniedziałek, 6 czerwca 2011

W weekend będę żeglować

Jezioro Zuryskie

Nowy tydzień zaczniemy od nowych słówek:

am Me'e'ntig- w poniedziałek
am Wuchenändi - w weekend
wandere - wędrować
sägle - żeglować
mis/dis - moje / twoje
s Huus - dom
s Buech - książka
de Schofföör - szofer
d Sekrete'e'rin [tSekrete'e'rin] - sekretarka

A teraz te słówka użyte w zdaniach:

Sini Hobi sind wandere und sägle. Jego hobby to wędrowanie i żeglowanie.
Am Me'e'ntig gaa ich go poschte. W poniedziałek pójdę na zakupy.
Mis Chind wanderet am Wuchenändi. Moje dziecko w weekend idzie na wycieczkę.
De Leerer sägelet zimli vil. Nauczyciel całkiem sporo żegluje.
Ich sueche mis Buech. Szukam mojej książki.
Mini Frau isch Sekrete'e'rin [tSekrete'e'rin] vo Pruef. Moja żona jest z zawodu sekretarką.
De Schofföör schaffet am Wuchenändi. Kierowca pracuje w weekend.
Das isch mis Huus. To jest mój dom.
Min Maa sägelet am Me'e'ntig. Mój mąż w poniedziałek żagluje.

Uwagi:
  • W szwajcarskim nie ma specjalnego czasu przyszłego. Używa się po prostu teraźniejszego wraz z określeniem czasu.
  • Wyrażenie gaa ... go można używać do podania planów, zamiarów.
  • de Maa oprócz mężczyzna znaczy też mąż, d Frau - żona.
  • Jeśli wyraz rodzaju żeńskiego zaczyna się od S, to rodzajnik d zmienia się w t i w efekcie czytamy ts = z. Pamiętajmy, że szwajcarską literę z czytamy jak polskie c!
Pora na samodzielne tłumaczenie na szwajcarski:

W weekend będę żeglować. Am Wuchenändi gaa ich go sägle.
Mój mąż jest nauczycielem z zawodu. Min Maa isch Leerer vo Pruef.
Moje dziecko chętnie gra w piłkę. Mis Chind tschuttet ge'e'rn.
Dzień dobry! Czy państwo idą w weekend na wycieczkę (wędrować)? Grüezi, mitenand! Gönd si go wandere am Wuchenändi?
Mój szofer całkiem sporo żegluje. Min Schofföör säglet zimli vil.
Widzę twój dom. Ich gsee dis Huus.
Sekretarka szuka książki. D Sekrete'e'rin [tSekrete'e'rin] suechet s Buech.
 Lekcja 3.1

piątek, 3 czerwca 2011

Dzień dobry!

Pelikanstrasse, Zurych
Dziś powitania po szwajcarsku - czyli coś, z czym z pewnością stykasz się na co dzień mieszkając w Zurychu.

Uniwersalne powitanie, do jednej osoby:
Grüezi! Dzień dobry! 

Uniwersalne powitanie, stosowane w stosunku do dwóch lub więcej osób. Powiedzenie samego Grüezi! np. do pary jest trochę niegrzeczne, to tak jakbyś nie zauważał tej drugiej osoby:
Grüezi mitenand! Dzień dobry! Dzień dobry wszystkim! 

Pozdrowienia zależne od pory dnia:
Guete Morge! Dzień dobry! (rano, przed 11:00)
Guete-n-Aabig! Dobry wieczór! (po południu i wieczorem, po 17:00)

Nieformalne pozdrowienie:
Sali! Cześć!
Hoi! Cześć! 


Pora na ćwiczenie podsumowujące zdobyte w tym tygodniu umiejętności:

Cześć! Mam na imię Monika. Sali! / Hoi! Min Name-n-isch Monika.
Mieszkam w Zurychu. Ich wone z Züri.
Dzień dobry państwu. Szukamy roweru. Grüezi mitenand! Mir sueched s Welo.
Mój adres to Bahnhofstrasse 85. Mini Adrässe-n-isch Bahnhofstraas föif-ed-achzg.
Pracuję w Bazylei. Ich schaffe z Basel.
Chłopiec widzi tramwaj. De Bueb gseet s Tram.
Przeważnie jeżdżę pociągiem do prcy. Ich gaa mäischtens mit em Zuug go schaffe.
Ty jeździsz do pracy autobusem podmiejskim. Du gaasch mit em Poschtauto go schaffe.
Dobry wieczór. Idzie pan biegać? Guete-n-Aabig. Gönd Si go tschoge?
To jest pan Müller. Das isch de Herr Müller.
Kobieta również nazywa się Müller. D Frau [pFrau] häisset au Müller.
Wy mieszkacie na Füsslistrasse 26.  Ir woned a de Füsslistraas sachs-e-zwänazg.
On czasem jeździ na zakupy rowerem. Er gaat öppedie mit em Velo go poschte.
Jego hobby to jazda na rowerze i gotowanie. Sini Hobi sind Welo faare und choche.
My chętnie uprawiamy jogging i gramy w piłkę. Mir tschogged und tschuuted ge'e'rn.
Dziewczynka nazywa się Anja. S Mäitli häisset Anja.
Anja całkiem sporo dzierga. Anja lismet zimli vil.
Fiona mieszka na Edisonstrasse 57. Fiona wont a der Edisonstraas sibe-ne-füfzg.
Lekcja 2.4

czwartek, 2 czerwca 2011

Wniebowstąpienie

Locarno, sanktuarium Madonna del Sasso
Dziś w Zurychu dzień wolny od pracy, więc żadnej lekcji nie będzie. Dzisiaj świętujemy Wniebostąpienie. Świetna okazja, żeby wyjaśnić różnicę między szwajcarskim a niemieckim!

W niemieckojęzycznej części Szwajcarii językiem urzędowym jest standardowy niemiecki (Hochdeutsch). Na co dzień rodowici mieszkańcy tego kraju posługują się lokalnymi dialektami. Dialekty te różnią się między sobą dość mocno, inaczej brzmi "szwajcarski" z Berna, Bazylei czy Zurychu. A z Wallis - ho, ho! Jeszcze inaczej. Różnice dotyczą wymowy, słownictwa i gramatyki (odmiana, rodzajniki, szyk zdania) - czyli są naprawdę spore. Szwajcar z Berna jest (chyba) w stanie porozumieć się z Zuryszaninem, ale nie będzie umiał ot, tak od razu mówić w zuryskim dialekcie.

W tym kursie mówiąc o szwajcarskim zawsze mam na myśli dialekt używany w Zurychu i okolicy. To oczywiście uproszczenie i warto o tym pamiętać - ale ułatwia życie.

A jak mocno różni się szwajcarski od standardowego niemieckiego? Mam przed sobą dobry podręcznik do nauki szwajcarskiego, napisany przy założeniu, że czytelnik posługuje się biegle standardowym niemieckim. Format A4, 350 stron plus dodatkowo klucz do ćwiczeń. Hmmm. Mniej więcej takiej samej grubości jest podręcznik do nauki chińskiego na poziomie podstawowym (komunikatywnym). Ja bym się pokusiła o wniosek, że znajomość niemieckiego nie ułatwia płynnego porozumiewania się po szwajcarsku aż tak mocno :)

Przy okazji warto pamiętać, że standardowy niemiecki używany w Szwajcarii różni się od tego używanego w Niemczech. Jakie są różnice? W pisowni nie używa się w ogóle litery ß, zawsze zastępuje się ją przez ss (np. ch: Strasse, de: Straße). Poza tym wiele słów z dialektu przeniknęło do oficjalnego języka - das Velo, das Tram, der Töff (de: der Fahrrad, die Straßenbahn, der Motorrad) - żeby podać tylko przykłady spośród już poznanych słów. Podobnie ma się sprawa z nazwą dzisiejszego święta. Szwajcarskie Wniebowstąpienie (die Auffahrt, a w dialekcie: d Uuffert) w Niemczech oznacza podjazd, rampę - co nieodmiennie śmieszy znanych mi Niemców pracujących w Zurychu - dla nich to święto nazywa się Christi Himmelfahrt.

A więc - miłego podjazdu, moi mili!

środa, 1 czerwca 2011

Radio 24

Na początku, zanim zapoznasz się z dzisiejszą lekcją, chciałam polecić posłuchanie jednej z zuryskich rozgłośni, Radia 24, 102.8 FM Züri. Dlaczego akurat tej? Bo powtarzana co chwila nazwa radiostacji pomoże w utrwaleniu prawidłowej wymowy liczb - czyli tego, co będziemy dziś ćwiczyć.

A więc - ciąg dalszy liczenia po szwajcarsku:

20zwänzg21äin-e-zwänzg
30driissg32zwäi-e-driissg
40vierzg43drüü-e-vierzg
50füfzg54vier-e-füfzg
60sächzg65föif-e-sächzg
70sibezg76sächs-e-sibezg
80achzg87sibe-ned-achzg
90nüünzg98acht-e-nüünzg
100hundert109hundert-nüün
200zwäi hundert

A teraz jeszcze kilka przykładów czytania liczb po szwajcarsku:

57 sibe-ne-füfzg
32 zwäi-e-driisg
48 acht-e-vierzg
26 sächs-e-zwänzg
91 äin-e-nüünzg
27 sibe-ne-zwänzg
64 vier-e-sächzg
83 drüü-ed-achzg
75 föif-e-sibezg
89 nüün-ed-achzg

Uwagi:
  • Odwrotnie niż w polskim, najpierw podajemy jedności, a potem dziesiątki.
  • Jedności oddzielamy od dziesiątek spójnikiem e:
    • oddzielanie części liczebnika to moja własna inicjatywa - taki sposób zapisu wydaje mi się bardziej czytelny. Jednak większość źródeł pisze liczebniki łącznie, na wzór niemiecki.
    • po 7, sibe, dodajemy dodatkowo -n, np. sibe-ne-driisg.
    • przed 80, achzg, dodajemy dodatkowo d-, np. vier-ed-achzg
 No to pora na ćwiczenie podsumowujące. Czytamy po szwajcarsku:

75 föif-e-sibezg
23 drüü-e-zwänzg
84 vier-ed-achzg
62 zwäi-e-sächzg
19 nüünzä
72 zwäi-e-sibezg
46 sächs-e-vierzg
38 acht-e-driisg
15 füfzä
57 sibe-ne-füfzg
98 acht-e-nüünzg
Lekcja 2.3